รากสามสิบหรือ ราชินีสมุนไพรสตรีปัญหาลับๆ ของสุภาพสตรี เช่น ช่องคลอดหย่อนยานไม่กระชับ ปวดท้องเวลามีประจำเดือน ประจำเดือนไม่ตรงเวลา เป็นปัญหาต่างๆ ที่รบกวนจิตใจของผู้หญิงกว่า 98% รวมถึง หน้าอกเล็กแบบ หย่อน หน้าท้องป่อง ฯลฯ จะหมดไป ด้วยสมุนไพรไทย
สรรพคุณ ทำให้กลับมาเป็น ใช้เป็นยาบำรุงสำหรับสตรี สาว(female rejuvention) กระชับช่องคลอด รักษาภาวะประจำเดือนมาไม่ปกติ ปวดประจำเดือน ภาวะมีบุตรยาก ตกขาว อารมณ์ทางเพศเสื่อมถอย ภาวะหมดประจำเดือน บำรุงน้ำนม บำรุงครรภ์ ป้องกันการแท้ง นอกจากนี้ยังใช้เป็นยาบำรุงกำหนัดในเพศชายได้อีกด้วย นอกจากนี้ยังมีการนำมาใช้เป็นยาแก้ไอ ยาแก้โรคกระเพาะ แก้ไข้ แก้อักเสพ ได้เหมือนกัน
ต้นรากสามสิบ (ภาคกลาง) ผักชีช้าง (ภาคอีสาน) ม้าสามต๋อน (ภาคเหนือ) ผักหนาม (ภาคใต้) เป็นไม้เลื้อย หมอยาในสมัยก่อนจะเรียกกันว่า"สาวร้อยผัว" ส่วนใหญ่ใช้เป็นยาบำรุงสำหรับสตรี ทำให้มีแรง กระชุ่มกระชวย ไม่แก่ เหมือน ๆ สาวสองพันปี ซึ่งมีประวัติการใช้เป็นสมุนไพรในคัมภีร์พระเวทของอินเดีย
ในตำราอายุรเวทใช้สมุนไพรชนิด นี้เป็นสมุนไพรหลักสำหรับเป็นยาบำรุงในผู้หญิง ในการทำให้ผู้หญิงกลับมาเป็นสาวนอกจากนี้ ยังช่วยแก้ปัญหาอื่นๆ ของผู้หญิง เช่น ภาวะประจำเดือนไม่ปกติ ปวดประจำเดือน ภาวะมีบุตรยาก ตกขาว ภาวะหมดอารมณ์ทางเพศ ภาวะหมดประจำเดือน (menopause) บำรุงน้ำนม บำรุงครรภ์ ป้องกันการแท้ง (habitual abortion)
ชาวฮินดูเรียกสมุนไพรชนิดนี้ว่า "ราชินีแห่งสมุนไพร" เนื่องจากช่วยส่งเสริมความรัก และ กระชับความสัมพันธ์ให้ชีวิตคู่
ในอินเดียมีการเรียกสมุนไพรชนิดนี้คล้ายกับเมืองไทย โดยในภาษาสันสกฤตเรียกว่า ศตาวรี (Shatavaree) มีความหมายว่า ต้นไม้ที่มีรากหนึ่งร้อยราก หรือบางตำราบอกว่าหมายถึงผู้หญิงที่มีร้อยสามี “Satavari (this is an Indian word meaning 'a woman who has a hundred husbands')” สมุนไพรชนิดนี้ถูกกล่าวถึงในคัมภีร์พระเวท ซึ่งเป็นคัมภีร์ที่มีมาก่อนอายุรเวทด้วยซ้ำ จึงน่าจะถือได้ว่าเป็นสมุนไพรที่มีการใช้มานานหลายพันปีแล้ว และในอินเดียใช้รากสามสิบทำเป็นของหวานเช่นเดียวกับเมืองไทย
นอกจากจะใช้สมุนไพรชนิดนี้สำหรับผู้หญิงแล้ว ในอินเดียยังใช้ในการเพิ่มพลังทางเพศให้กับผู้ชายอีกด้วย ซึ่งก็คล้ายกับทางภาคเหนือของไทยที่ใช้สมุนไพร ม้าสามต๋อน เป็นยาดองเพื่อเพิ่มพลังทางเพศ นอกจากนี้รากสามสิบยังถือว่าเป็นสมุนไพรแห่งการฟื้นฟูพลังชีวิต เหมาะกับผู้สูงอายุที่ท้อแท้ ซึมเศร้าหมดอาลัยตายอยากในชีวิต โดยคั้นน้ำสดๆ รับประทานกับน้ำผึ้ง ในปัจจุบันในบางพื้นที่ยังนำรากสามสิบสดเคี้ยวกินเล่นเพื่อบำรุงร่างกาย ทำให้ร่างกายแข็งแรงไม่ป่วย ส่วนในอินเดียมักนิยมรับประทานน้ำคั้นสดกับนม ต้มน้ำคั้นสดกับนมหรือผงแห้งกับเนย และในอินเดียยังใช้สมุนไพรชนิดนี้เป็นยาอื่นๆ อีกมาก เช่น ยาแก้ไอ ยารักษาโรคกระเพาะ ยาแก้บิด แก้ไข้ แก้อักเสบ
สถิติในปี ค.ศ.1999-2000 อินเดียใช้สมุนไพรชนิดนี้ถึง 8,460 ตัน เป็นอันดับสองรองจาก มะขามป้อม ที่ใช้อยู่ที่ 15,147 ตัน ปัจจุบันมีสารสกัดด้วยน้ำของรากสามสิบจากอินเดีย ไปจำหน่ายในประเทศสหรัฐอเมริกา ในลักษณะเป็น dietary supplement กล่าวคือสามารถขายได้ทั่วไปอย่างอิสระโดยไม่ต้องมีใบสั่งแพทย์
รวมทั้งสมุนไพรชนิดนี้ยังเป็นสมุนไพรที่อยู่ในรายการสินค้าที่จะลดภาษีจริง ในวันที่ ๑ กรกฎาคม ๒๕๔๘ ภายใต้เขตการค้าเสรีอาเซียน-จีน ภายใต้ข้อตกลงไทย-จีนตามพิกัดศุลกากร สมุนไพรชนิดนี้จึงน่าจะมีมูลค่าทางเศรษฐกิจด้วย ซึ่งมีรายงานในปี ๒๕๔๘ ประเทศไทยส่งออกรากสามสิบปีละ ๑๖,๖๕๘,๕๖๖ บาท โดยส่งออกไปที่ญี่ปุ่น ไต้หวัน มาเลเซีย สหรัฐอเมริกา และอีกหลายประเทศ
"สาวร้อยผัว" เป็นสมุนไพรชนิดหนึ่งที่มีการศึกษวิจัยกันมากพอสมควร ในด้านการศึกษาวิจัยในห้องทดลองพบฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา คือ ต้านเชื้อแบคทีเรียและเชื้อรา คลายกล้ามเนื้อของมดลูก บำรุงหัวใจ แก้การอักเสบ แก้ปวด มีฤทธิ์เหมือนฮอร์โมนเอสโตรเจน ยับยั้งเบาหวาน เป็นพิษต่อเซลล์มะเร็ง กระตุ้นภูมิคุ้มกัน ต้านอาการเม็ดเลือดขาวต่ำ ลดระดับไขมันในเลือด ป้องกันกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด ลดอาการหัวใจโตที่เกิดจากความดันโลหิตสูง ขับน้ำนม ยับยั้งการเกิดแผลในกระเพาะอาหาร ยับยั้งพิษต่อตับ
สรรพคุณว่านสามสิบ(สาวร้อยผัว) ใช้เป็นยาบำรุงสำหรับสตรี ทำให้กลับมาเป็นสาว กระชับช่องคลอด รักษาภาวะประจำเดือนมาไม่ปกติ ปวดประจำเดือน ภาวะมีบุตรยาก ตกขาว อารมณ์ทางเพศเสื่อมถอย ภาวะหมดประจำเดือน บำรุงน้ำนม บำรุงครรภ์ ป้องกันการแท้ง นอกจากนี้ยังใช้เป็นยาบำรุงกำหนัดในเพศชายได้อีกด้วย นอกจากนี้ยังมีการนำมาใช้เป็นยาแก้ไอ ยาแก้โรคกระเพาะ แก้ไข้ แก้อักเสบ
สรรพคุณว่านชักมดลูกมีคุณประโยชน์และให้ความปลอดภัยในการใช้สำหรับผู้หญิง เพราะมีฤทธิ์ทำให้กล้ามเนื้อกระชับ เสริมหน้าอก ทำให้ผิวพรรณขาวนวล ลบรอยเหี่ยวย่นได้ ช่วยรักษามดลูกที่ทรุดตัว หรือเรียกว่ามดลูกต่ำให้เข้าที่ ช่วยกระชับช่องคลอด กระชับหน้าท้องที่หย่อนยานอันเกิดจากการคลอดบุตร ทำให้หน้าท้องตึงเรียบเหมือนสาว ๆ ช่วยป้องกันมะเร็งปากช่องคลอด หรือภายในมดลูก ช่วยรักษาซีสต์ และเนื้องอกภายในช่องคลอดให้ฝ่อตัว หรือเล็กลงด้วย นอกจากนี้ยังช่วยลดอาการปวดประจำเดือนอย่างได้ผลชะงัก
สรรพคุณว่านไพลดำใช้รักษาโรคกระเพาะอาหารเป็นพิษ ลำไส้เป็นแผล รักษาอาการบวม อาการช้ำทั้งตัว เป็นยาบำรุงกำลัง และเป็นยาอายุวัฒนะ
สรรพคุณว่านนางคำแก้อาการปวดท้อง ขับเสมหะและใช้เป็นยาสมาน แก้โรคท้องร่วงโรคหนองในเรื้อรัง และว่านนางคำสามารถนำมาปรุงเข้ากับยาสมุนไพรอื่นๆ ได้
สรรพคุณว่านมหาเมฆ แก้โรคกระเพาะ แก้ท้องร่วง แก้หืดหอบ หายใจไม่ปกติ แก้ไข้ แก้อาเจียน รักษาอาการจุกเสียดแน่นท้อง และรักษาอาการท้องร่วงได้ดี ให้สตรีหลังคลอดบุตรดื่มเป็นยาช่วยรัดมดลูกกระชับช่องคลอด สมานแผลหลังผ่าตัดคลอดลูก ปรับสภาพมดลูกให้มีโอกาสตั้งครรภ์ บำรุงเต้านมให้เต่งตึง แก้ปวดมดลูก แก้มดลูกอักเสบ ขับระดูขาว แก้ฝ้าหน้าดำ ขับน้ำคาวปลาแทนการอยู่ไฟ เพิ่มน้ำนมสำหรับเลี้ยงทารก บำรุงผิวพรรณให้เปล่งปลั่ง
สรรพคุณว่านคันทมาลาหัวมีกลิ่นและมีรสคล้ายกับว่านนางคำ ใช้ฝนทารักษาอาการเคล็ด ยอก ฟก และอาการบวมได้ดีมาก ใช้ฝนกับสุราหรือน้ำส้มสายชูแล้วชุบสำลีอมไว้ข้างแก้มแล้วกลืนเอาแต่น้ำทีละน้อย เป็นยารักษาต่อมทอนซิลอักเสบ รักษาฝีในคอ นอกจากนี้ยังใช้ตำพอกฝีคัณฑมาลา ฝีประดำร้อยและรักษาฝีได้ทุกชนิด
สรรพคุณว่านขมิ้นอ้อยแก้ครั่นเนื้อครั่นตัว สมานลำไส้ แก้อักเสบ ทำให้แผลหายเร็วเพราะเป็นยาฝาดสมาน แก้ลม แก้เลือดคั่ง เลือดลมไหลเวียนไม่สะดวก รักษาอาการท้องร่วง ท้องเดิน รักษาอาการปวดบวม ฟกช้ำ รักษาอาการเป็นหวัด แก้ฝีในมดลูก แก้หวัด แก้ริดสีดวงทวาร แก้หัดหลบและบำรุงผิว